Upadek Ikara – Pieter Bruegel

Rok powstania: 1558
Technika malarska: olej na płótnie
Gatunek malarski: malarstwo rodzajowe
Styl malarski: malarstwo renesansowe
Ekspozycja: Królewskie Muzea Sztuk Pięknych w Brukseli

Pieter Bruegel, Upadek Ikara, 1558

Autorstwo „Upadku Ikara” („Pejzażu z upadkiem Ikara”) przypisuje się niderlandzkiemu malarzowi Pieterowi Brueglowi Starszemu. Nie ma całkowitej pewności co do tego, czy to właśnie Bruegel jest autorem tego dzieła, w przeciwieństwie do kompozycji tego obrazu, która na pewno jest jego. Ten renesansowy malarz odcinał się od ówcześnie panującego stylu i tworzył obrazy, czerpiąc inspirację z otaczającej go codzienności i życia prostych ludzi.

„Upadek Ikara” jest powstałym w 1558 roku obrazem olejnym namalowanym na płótnie naciągniętym na drewno i znajduje się obecnie w brukselskim Królewskim Muzeum Sztuk Pięknych. Posiada wymiary: 73,5 × 112 cm. Tytuł nawiązuje do mitu o Ikarze i jego ojcu Dedalu, których opisał w swoich „Metamorfozach” Owidiusz.

Pieter Bruegel namalował rozległy pejzaż, na którego pierwszym planie widać jak chłop orze pole tuż przy wysokim brzegu morza. Niżej można spostrzec pasterza wypasającego owce, zaś nad samym brzegiem morza – rybaka zarzucającego sieci. W głębi obrazu widz zauważa bezkresną zatokę, po której pływają statki z żaglami. Horyzont uwidacznia oddalone góry oraz portowe miasto. Jedynym zindywidualizowanym i wyraźnym punktem na obrazie jest pierwszoplanowa sylwetka oracza. Pozostałe elementy są zaledwie częścią krajobrazu. Tytułowy wpadający do morza Ikar jest niemal niewidoczny. Z prawej strony można dostrzec jego wystające z wody nogi oraz kilka piór unoszących się na tafli wody. Żadna z namalowanych osób nie zauważyła katastrofy Ikara.

Kompozycja „Upadku Ikara” jest otwarta i pełna jasnych, nasyconych kolorów (na pierwszym planie głównie ciepłych – żółcieni, brązów, ugrów). Drugi oraz trzeci plan posiada nieco chłodniejsze i wyciszone barwy. Dzięki miękkiemu modelunkowi światłocieniowemu malarz podkreślił pozorny spokój sceny wraz z jej prozaicznością. Warto przyjrzeć się technice nakładania farby przez Bruegla, który nakładał ją stopniowo, zmieniając jednocześnie jej gęstość, dzięki czemu uzyskał efekty przestrzenne.

Pieter Bruegel chciał swoim obrazem wyrazić jedno z flamandzkich przysłów, mówiących o tym, że pracy w polu nie jest w stanie przerwać nawet czyjaś śmierć. Doskonale przedstawia to obojętność wszystkich widocznych osób na obrazie, które ze spokojem przyjęły nagły upadek i śmierć Ikara. Dzieło Bruegla można odebrać jako metaforę ludzkiego życia, obojętności świata wobec jednostki oraz nieuchronności śmierci. Część krytyków często także podkreśla pochwałę wobec ciężkiej i prostej pracy emanującej z „Upadku Ikara”.