Syn marnotrawny – Hieronim Bosch

Rok powstania: 1498
Technika malarska: olej na desce
Gatunek malarski: malarstwo religijne
Styl malarski: gotyk
Ekspozycja: Muzeum Boijmans Van Beuningen

Hieronim Bosch, Syn marnotrawny, 1498

Obraz „Syn marnotrawny” (znany także jako „Wędrowiec” lub „Pielgrzym”) namalowany przez Hieronima Boscha w 1498 roku, jest doskonałym przykładem późnogotyckiego malarstwa tablicowego. Chociaż tytuł budzi oczywiste skojarzenia biblijne, oprócz tej inspiracji uwidacznia się też element satyryczny, a także niderlandzka tradycja ludowa.

Bardzo podobny w kompozycji obraz Boscha znajduje się także na rewersie tryptyku „Wóz z sianem„. Obraz charakteryzuje się głębią, wieloplanowością, a utrzymany jest w monochromatycznych kolorach. Dominują szarości, stonowane żółcie, ugry i piaskowe barwy. „Syn marnotrawny” przedstawia starszego mężczyznę (twarz pokryta zmarszczkami, białe włosy wystające spod chusty), oddalającego się z pewnego miejsca, ostatni raz zerkającego za siebie i wykonującego gest pozdrowienia. W tle widzimy zaniedbaną gospodę, a w jej obrębie kilka postaci – wieśniaczkę wyglądającą z okna (znajduje się tam też druga postać), mężczyznę obłapiającego kobietę w dziwach gospody, a także włóczęgę załatwiającego swoje potrzeby fizjologiczne za budynkiem. Na dalszym planie mamy także szczegółowe tło.

Główny bohater obrazu jest ubogim wędrowcem, o czym świadczy jego strój (chociażby buty nie „do pary” czy wystrzępione spodnie), zaś przed nim widnieje furtka – zdaniem wielu badaczy klucz do odczytania symboliki obrazu. Bliżej wędrowca znajduje się także pies, który wydaje się warczeć na bohatera, co symbolizuje złośliwe obmawianie rysujące się na twarzach postaci w oknach. Sama gospoda wydaje się byś alegorią życia doczesnego, wraz z jego przywarami i grzechami, a także brudem (maciora z sześcioma prosiętami jedzący z koryta). Budynek jest zniszczony, stary, mieści w sobie bezwstydność, tak seksualną (para w drzwiach) jak i fizjologiczną (włóczęga). Także niektóre przedmioty należące do syna marnotrawnego eksperci odczytują jako związane z seksualnością: chochla, długi kij, sztylet czy szydło wbite w kapelusz.

Wędrowiec mimo oddalania się od doczesności nie tylko waha się, obraza, zerka, ale także pozdrawia swym kapeluszem mieszańców gospody. To rozdarcie jest pogłębione przez przedstawienie na obrazie dwóch ptaków mających przeciwną symbolikę: puszczyka (herezja) oraz dzięcioła (zbawienie). Widoczny w tle krajobraz może być obietnicą raju, do którego prowadzi, wspomniana wcześniej, furtka. Potwierdzałyby to słowa Jezusa z Ewangelii według świętego Jana: „Ja jestem bramą, jeżeli ktoś wejdzie przeze mnie będzie zbawiony”. Wszystkie te przesłanki każą interpretować wędrowca jako syna marnotrawnego, wracającego z rozpustnego życia na łono swego ojca. Odzyskującego duchową i moralną świadomość.

Inną interpretacją jest alegoria „Nikogo” – symbolicznego przestawienia niestałości i zmiennego charakteru człowieka. „Syn marnotrawny” Hieronima Boscha wciąż zachwyca nie tylko kunsztem malarskim, ale też głębią przekazu. Wśród badaczy nie ma pełnej zgody, co do odczytania wszystkich kontekstów i symboli zawartych w dziele.