Spacjalizm, czyli wł. movimento spaciale, to kierunek w dwudziestowiecznym malarstwie zapoczątkowany przez Lucio Fontanę. Ten włoski malarz i rzeźbiarz ogłosił swój manifest (manifesto blanco – „biały manifest”) w 1946 roku w Buenos Aires. Jednak za datę tego ruchu artystycznego uważa się rok 1947, kiedy to Fontana wydał w Mediolanie swój drugi manifest – Primo manifesto dello Spazialismo.
Cechy spacjalizmu
Cechami charakterystycznymi tego nurtu było dążenie do przełamania dwuwymiarowości obrazu. Często przedstawiciele spacjalizmu stosowali tzw. asamblaż, czyli trójwymiarowy rodzaj kolażu. Jego kompozycja polegała na wklejaniu na płótno różnych obiektów pozamalarskich jak np. potłuczonych talerzy, desek, liści czy nawet opon samochodowych.
Lucio Fontana, 1962
Lucio Fontana stosował inną technikę. Przecinał on za pomocą brzytwy lub rozdzierał płótna swoich dzieł i dzięki temu w sferę płaskiego obrazu włączał w sposób optyczny znajdujące się poza nim przedmioty (widziane przez szczeliny w płótnie). Obrazy Fontany nazywane były tzw. spacjalami. Mimo nieprzychylności ze strony krytyków technika zaproponowana przez Lucio Fontanę stała się doskonałym sposobem na przełamanie płaskości dzieła malarskiego. Sam pomysł na nową technikę w malarstwie narodził się z przypadku. Podczas przygotowywania jednej z wystaw ten prekursor spacjalizmu niechcący rozdarł płótno, co też stało się później inspiracją do tworzenia trójwymiarowej sztuki.
W 1951 roku Lucio Fontana wydał swój kolejny manifest (Manifest sztuki spacjalnej), w którym opisał jak chce tworzyć nie płaskie powierzchnie obrazu, lecz przestrzenie i w ten sposób uzyskać nowy, trójwymiarowy format sztuki.
Spacjaliści dążyli do tego, aby ich obrazy były oparte na syntezie ruchu, barwy, czasu oraz przestrzeni, które zyskiwali dzięki nowym technikom zaproponowanym przez Fontanę. Era spacjalizmu i obrazów przestrzennych nie trwała długo – zakończyła się w latach 60. XX wieku.
Innymi twórcami związanym z ruchem spacjalizmu byli:
- Enrico Donati,
- Gianni Dova,
- Giuseppe Capogross,
- Cesare Pavarelli.