Hołd pruski – Jan Matejko

Rok powstania: 1879-1882
Technika malarska: olej na płótnie
Gatunek malarski: malarstwo historyczne
Styl malarski: realizm
Ekspozycja: Muzeum Narodowe w Krakowie

Jan Matejko, Hołd pruski, 1879-1882

„Hołd pruski” to jedno z najsłynniejszych i zarazem najbardziej cenionych dzieł krakowskiego malarza Jana Matejki. Obraz ten powstawał przez trzy lata: 1879-1882. Obraz przedstawia historyczny hołd złożony 10 kwietnia 1525 roku na krakowskim rynku królowi Zygmuntowi Staremu przez Wielkiego Mistrza zakonu krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna.

Matejko w charakterystyczny dla siebie sposób przedstawił to wydarzenie – symbolicznie, odrywając je częściowo od historycznych realiów, podkreślając zadumę nad wydarzeniem i jego konsekwencjami. Swoje zamyślenie zaznacza Matejko w osobie Stańczyka, wprowadzającego do obrazu nieco złowróżbny nastrój. Z przyczyn symbolicznych Matejko wprowadził też do obrazu osoby, których w czasie hołdu na krakowskim rynku być nie mogło lub zmodyfikował pełnione przez nich role. Na przykład: Bethman, Boner, Kościelecki i Anna Mazowiecka już wówczas nie żyli. Nad całością czuwa jednak, szybująca na niebie, gołębica – symbol mądrości i roztropności.

Postaci namalowane przez Matejkę i ich symbolika:

• Zygmunt Stary – przekazuje chorągiew pruską klęczącemu Albrechtowi Hohenzollernowi. Na chorągwi widnieje czarny orzeł (symbol Zakonu Krzyżackiego) z koroną na szyi i literą S (Sigismundus) na piersi, co miało podkreślić wasalną zależność książąt pruskich od króla Polski. Do tej postaci pozował Matejce ksiądz Wincenty Smoczyński – proboszcz z Tęczynka.
• Albrecht Hohenzollern – klęcząc przed królem Zygmuntem składa mu przysięgę na wierność. Jedną dłoń trzyma na, rozłożonej na kolanach króla, biblii. Do tej postaci pozował Matejce Feliks Szukiewicz – kupiec krakowski.
• Piotr Tomicki – biskup krakowski, podkanclerzy wielki koronny, trzymający pastorał. Do tej postaci pozował Matejce ksiądz kanonik Ignacy Polkowski.
• Jan Łaski – arcybiskup gnieźnieński.
• Hieronim Łaski – wojewoda sieradzki. W rękach trzyma obnażony miecz królewski. Do tej postaci pozował Matejce Władysław Wołodkowicz.
• Jerzy – margrabia brandenburski, bierze udział w przysiędze lennej, dotykając chorągwi pruskiej.
• Fryderyk – książę legnicki, bierze udział w przysiędze lennej, dotykając chorągwi pruskiej.
• Fryderyk von Hejdeck – radca Albrechta.
• Olbracht Gasztołd – kanclerz Wielkiego Księstwa Litewskiego.
• Andrzej Tęczyński – wojewoda krakowski, trzymający rozwiniętą chorągiew królewską.
• Krzysztof Szydłowiecki – kanclerz wielki koronny, kasztelan krakowski. Trzyma on w dłoni jabłko królewskie – jeden z insygniów władzy.
• Mikołaj Firlej – hetman wielki koronny.
• Jan Boner – bankier, wielkorządca królewski. Do tej postaci pozował Matejce Artur Bartels – rysownik i piosenkarz.
• Przecław Lanckoroński – starosta chmielnicki, ubrany w zbroję, dosiadający konia.
• Piotr Opaliński – kasztelan gnieźnieński, towarzyszący młodemu Zygmuntowi Augustowi (w późniejszych latach Opaliński był ochmistrzem Zygmunta Augusta).
• Zygmunt August – syn króla Zygmunta I i królowej Bony Sforzy. Do tej postaci pozował Matejce ksiądz Jerzy Lubomirski.
• Stańczyk – królewski błazen, siedzący u stóp tronu. Do tej postaci Matejko wykorzystał swój własny wizerunek.
• Łukasz Górki – kasztelan poznański.
• Bona Sforza – żona Zygmunta Starego. Do tej postaci pozowała Matejce jego żona – Teodora.
• Anna Mazowiecka – księżniczka barska z dziećmi: Zofią i Januszem.
• Jadwiga – córka Zygmunta I z jego małżeństwa z Barbarą Zapolyą.
• Jan Tarnowski – hetman wielki koronny i wojewoda ruski, w zbroi z buławą.
• Konstanty Ostrogski – hetman litewski.
• Piotr Kmita – marszałek wielki koronny, unosi rękę.
• Seweryn Bethman – jeden z najbogatszych kupców krakowskich, rajca miejski.
• Bartolomeo Berrecci – architekt i rzeźbiarz włoski, nadworny architekt Zygmunta I. Trzyma w dłoni opieczętowany dokument i berło – symbol panowania w sztuce. Do tej postaci Matejko także wykorzystał swój własny wizerunek.
• Andrzej Kościelecki – podskarbi wielki koronny. Zbiera złote dukaty z tacy trzymanej przez dworzanina.
• Maurycy Ferber – komtur krzyżacki, biskup warmiński.
• Andrzej Kreuzer – późniejszy kanclerz pruski.