Bitwa pod Grunwaldem – Jan Matejko

Rok powstania: 1872-1878
Technika malarska: olej na płótnie
Gatunek malarski: malarstwo historyczne
Styl malarski: malarstwo realistyczne
Ekspozycja: Muzeum Narodowe w Warszawie

Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem, 1872-1878

„Bitwa pod Grunwaldem” to jeden z najsłynniejszych obrazów Jana Matejki i zarazem najbardziej znane polskie dzieło historyczne.

Matejko namalował go metodą olejną na desce pokrytej płótnem o wymiarach 426×987 cm. Obraz powstawał w latach 1872-1878. Polski malarz realistyczny przy tworzeniu „Bitwy pod Grunwaldem” korzystał z „Roczników” Jana Długosza. Dziś ten batalistyczny obraz Jana Matejki znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.

W kadrze „Bitwy pod Grunwaldem” widać walczący tłum ludzi, podzielony na część prawą (Polacy) i lewą (zakon), a także kontrastową kolorystykę barw czerwonych oraz białych. Ujęcie jest symboliczne i ukazuje moment górowania wojsk polsko-litewskich nad Zakonem Krzyżackim. Kompozycja płótna jest nieprawdopodobnie dynamiczna czy wręcz barokowa, choć całość jest wyważona i harmonijna.

W centrum obrazu zauważamy postać księcia Witolda, ubranego w czerwony żupan, bez pancerza i hełmu. W geście triumfu podnosi on do góry rozpostarte ręce, w których trzyma miecz i tarczę. Za księciem Witoldem widać wydzieraną z rąk Krzyżaka niemiecką chorągiew oraz trąbiącego rycerza z polskim sztandarem. Sztandar stanowi symbol ostatecznego zwycięstwa Polaków. Oprócz tego Matejko namalował również Zawiszę Czarnego (z kopią, w fioletowym ubraniu i bez hełmu), Jana Žižkę (w zbroi i wąsach, stojącego jedną nogą na ziemi, zaś drugą – na powalonym przeciwniku, komturowi tucholskiemu Henrykowi), Władysława Jagiełłę (na koniu, w prawym górnym rogu), Zbigniewa Oleśnickiego (kopią wskazującego niebo), a także patrona Polski spowitego w jaśniejący obłok – św. Stanisława ze Szczepanowa.

Z lewej strony Matejko umieścił ubranego w biały płaszcz z czarnym krzyżem na piersi wielkiego mistrza krzyżackiego – Ulricha von Jungingena. Nieco dalej widać spieszącego mu z pomocą na czarnym koniu księcia szczecińskiego – Kazimierza V. Niestety nie dotrze on do von Jungingena, gdyż zaatakował go polski rycerz – Jakub Skarbka z Góry. U boku wielkiego mistrza zakonnego stoi brodaty starzec, czyli komtur elbląski – Werner Tettingen. Po prawej stronie obrazu, w centrum widać rudobrodego rycerza na upadającym koniu – komtura brandenburskiego Markwarda von Salzbacha. Natomiast na środku obrazu leży umierający wielki komtur – Konrad von Liechtenstein.

Dzieło malarskie Jana Matejki przedstawia punkt zwrotny w zmaganiach wojennych wojsk polskich i litewskich z zakonem krzyżackim, które miały miejsce 15 lipca 1410 roku na polach Grunwaldu, Stębarku i Łodwigowa. Obraz powstał „ku pokrzepieniu serc”, albowiem w latach, gdy tworzył go Matejko tożsamość narodowa Polaków była zagrożona, a nasza ojczyzna zniknęła z map świata. Wszelkie zrywy narodowościowe były wówczas krwawo tłumione. „Bitwa pod Grunwaldem” miała podtrzymywać uczucia patriotyczne i spełniać „terapeutyczną” funkcję. Malarz zastosował uniwersalne kategorie psychomachii, czyli walki Dobra ze Złem. Zwycięstwo i racja były po stronie Polaków, a wrogowie zostali pokonani. Spektakularny charakter obrazu oraz jego wymiary miały pobudzić Polaków do odegrania tej wielkiej historii na nowo i zwyciężenia z ówczesnymi ciemiężycielami.