Sąd ostateczny – Hans Memling

Rok powstania: 1467-1471
Technika malarska: olej–tempera na desce
Gatunek malarski: malarstwo religijne
Styl malarski: malarstwo renesansowe
Ekspozycja: Muzeum Narodowe w Gdańsku

Hans Memling, Sąd ostateczny, 1467-1471

„Sąd ostateczny” Hansa Memlinga to tryptyk, składający się z części: największej – centralnej oraz dwóch bocznych. To wybitne dzieło niderlandzkiego malarza z okresu wczesnego odrodzenia było malowane w latach 1467-1471. Memling wykonał swój obraz techniką temperowo-olejną (mieszaną), nanosząc farby na deskę. Temat zaczerpnął z głównego motywu eschatologii chrześcijańskiej.

Jak wskazuje na to tytuł dzieła, obraz przedstawia wizję Sądu Ostatecznego. Dominantą kompozycyjną jest postać Jezusa, znajdująca się na pierwszym planie i ukazana na złotym tle, symbolizującym boskość. Syn Boży zasiada na kręgu, zaś jego stopy spoczywają na sferze koloru złotego, co jest symbolem jego władzy nad światem. Obok Jezusa widać lilię (symbol Zmartwychwstania) oraz płonący miecz (symbol wygnania z raju). Po obu stronach „Sędziego Sędziów” zasiada 12 Apostołów, Maryja oraz Jan Chrzciciel. Nad nimi unoszą się 4 Aniołowie posiadający atrybuty męki Chrystusa, w tym włócznię, krzyż i kolumnę, przy której został on ubiczowany. Niżej widać 3 Aniołów, którzy dmą w trąby zapowiadające rychłą Apokalipsę. Na prawym panelu również znajduje się Anioł z trąbą obwieszczającą Sąd Ostateczny.

Postacią odzianą w zbroję i umieszczoną tuż pod Jezusem jest Archanioł Gabriel, który stoi pośród równiny i oddziela duszę osób błogosławionych od dusz potępionych. Tej selekcji dokonuje za pomocą wagi mierzącej ciężar uczynków ludzkich oraz pastorału. Lewe skrzydło obrazu ukazuje dusze sprawiedliwych, którzy wstępują do Królestwa Niebieskiego. Wchodzących na kryształowe schody wita Św. Piotr, trzymający w dłoni klucz do bram niebios. Po tej stronie Memling użył jasnych barw, kojarzonych ze spokojem i radością. Część boczna po prawej stronie cechuje się ciemnymi barwami, chaosem i zamieszaniem. Tam też czarne i demoniczne postaci pędzone są ku ogniom piekielnym. Na zewnętrznej stronie obu skrzydeł obrazu widać fundatorów tego dzieła – Angelo di Jacopo Tani wraz z jego żoną Katarzyną z Tanaglich. Hans Memling umieścił tam także Madonnę z Dzieciątkiem oraz Michała Anioła walczącego z Diabłem (technika en grisaille).

Tryptyk Hansa Memlinga przypomina współczesny ołtarz i ma bardzo duże wymiary (panel – 242×180,8 cm i 242×90 cm x2). Wyraźną symbolikę można dostrzec na każdej postaci czy przedmiocie ukazanym na tym obrazie. Kontrast kolorystyczny widziany na obrazie pozwala na odróżnienie dobra (jasnej części) od zła (ciemnej części). Malarz chciał zmusić widzów do refleksji, zmiany postępowania oraz wyboru najważniejszych wartości (chrześcijańskich), którymi każdy powinien się kierować w swoim życiu.